Leiar, nr. 3/2020
Det er eit klassisk spørsmål, for ikkje å seie ein klisjé: Kven er vår tids Jens Bjørneboe? Når det i år er 100 år sidan forfattaren vart fødd, er det mogleg å ta utfordringa, og utpeike ein etterfølgjar?
Truleg ikkje. Når ein etterspør den nye Bjørneboe, er det ikkje lyrikarar med brei kjennskap til Bibelen ein er ute etter. Ei heller ein forfattar som òg er lærar på Steinerskulen. Det er den offentlege, forfattarintellektuelle stridsmannen ein saknar. Ein med vidd! Og utan frykt!
Men sjølv med ei så grov innsnevring av ettermæle, er nok Bjørneboe ein for idiosynkratisk karakter til å reinkarnerast i éin person. Og, som Aslak Sira Myhre er inne på i samtalen han, Geir Gulliksen og Kjersti Bale fører om arva etter Jens Bjørneboe i denne utgåva av Vinduet, er det kanskje vel så interessant å forsøke å tenke seg korleis Bjørneboe sjølv ville plassert seg i dagens offentlegheit, som å forsøke å finne den notidige etterkomaren hans.
Eg ser det for meg: Jens Bjørneboe som entusiastisk klappar når Jonas Eika takkar for Nordens mest høgthengande litterære pris med å kalle det sjølvtilfredse skandinaviske sosialdemokratiet for pill rote og rasistisk. Er ikkje det i Bjørneboes and, så veit ikkje eg!
Eller kva med søkelyset som i sommar har blitt retta mot politivald? Jau, der er det i alle fall ein enkel parallell til den kanskje viktigaste saken Bjørneboe førte i si eiga tid, den mot fengselsvesenet.
Eg håpar også han ville ha leia ein høglydt støtteaksjon for rapparen Kamelen, som i skrivande stund står tiltalt (!) for å ha ropt «Fuck politiet» under ein konsert i Bjørneboes fødeby Kristiansand i 2018.
Men (som Myhre Sira òg poengterer) ville nok ikkje Bjørneboe sklidd saumlaust inn i samfunnsdebatten anno 2020. Kva han hadde tenkt om Vinduets blikk på mangelen på fleirkulturelt mangfald i den norske bokbransjen, får bli eit ope spørsmål. Men det er vanskeleg å sjå for seg Bjørneboe som entusiastisk forkjempar for #metoo-rørsla, eller at han ikkje hadde tilhøyrt dei som i dag meiner ein går for langt i å krevje plettfri vandel av personar i offentlege posisjonar.
Kanskje ville han i dette siste ha trekt linjene til Forfatterforeningens Æresrett etter krigen? Det er lett å førestille seg Bjørneboe (den unge, antroposofiske) fryde seg over orsakinga foreininga kom med i 2018, som ikkje minst var viktig for fetteren André Bjerke. Vinduet låner i denne utgåva plass til det tradisjonsrike Kritikarseminaret som vanlegvis føregår live under litteraturfestivalen på Lillehammer, men som i år har migrert til det skrivne ord. I den fyldige temabolken om forfattarar og andre verdskrigen (redigert av Preben Jordal og Eivind Myklebust), står mellom anna Æresretten på agendaen. Og ja, kanskje ville Bjørneboe vore den som kopla Æresretten saman med den snusfornuftige, retthaverske holdninga til «klanderverdig oppførsel» som somme meiner preger samfunnsdebatten i dag. (Kva var vel Æresretten om ikkje eit forsøk på å kansellere Alf Larsen?) Eg ville truleg ikkje vore einig med han, men eg skulle gjerne ha lest innlegget hans.
Elles håpar eg sjølvsagt forfattaren hadde hatt glede av å lese ei ny utgåve av bladet han sjølv bidrog til og vart objekt for analyse i ved mangfaldige høve i si eiga, eigentlege levetid. Det byr nemleg på mykje, også utover det som allereie er nemnd. To kortreiste, men på ulikt vis gripande reiseskildringar, til dømes: Vilde Sagstad Imelands busstur over svenskegrensa i vår, og Anna Kleivas reise gjennom Gudbrandsdalens hagehistorie. Og eit intervju med Karin Haugane, som fyller 70 år i år, og eit essay om Tor Åge Bringsværd, som fylte 80 i fjor. Her er òg ein samtale med Thorvald Steen, og eit skarpt blikk på Caroline Kaspara Palonen sin forfattarskap.
Og, ikkje minst, her er eit uvanleg sterkt heat av ny og tidlegare upublisert lyrikk: Cecilie Løveids vakre hommage til Y-blokka (og Olaf Bull), Melanie Kittis fine skildring av ein oppvekst i utanforskap og Solveig Mette Tjeltveit framifrå, forunderlege flora «Drop down, fall ned, i blom». Meldingsseksjonen er også ekstra omfangsrik, for å femne over ein større del av bokhausten og for å fremje kritikarvirket i ei utfordrande tid. Takk til Fritt Ord, som har støtta denne utvidinga.
Takk også for at du les! Måtte det bli med glede og interesse.